desiBel Veri Kurtarma (Data Kurtarma, Bilgi Kurtarma) [RAID5, SQL, Oracle]

• Giriş - Özet Tanıtım

• İşlem Süreci ve Fiyatlandırma

• Hizmetlerimiz, Ortam, Sistem ...

• desiBel Teknoloji - Hakkımızda

• Ticari Programlar ve Kurtarma

• Fiziksel Hasarlar ve Kurtarma

• RAID Sistemler ve Kurtarma

• SQL, Interbase, Paradox, DB ...

• Linux ve mySQL Kurtarma

• Bize Erişin, Tel, Adres, Kargo

• HABERLER

Teknik Yazılar

• Otomatik Veri Kurtarma !?!

• Veri Kurtarma Nedir? [Kapsam]

• Veri Kurtarma ve Teknik Konular

• Yanlış Bilinenler - DİKKAT!

• Silmek mi, yoksa Yok Etmek mi?

• CIH (Çernobil) Virüsü Hakkında

• Sık Sorulan Sorulara Yanıtlar

Bütün Yönleriyle

Otomatik Veri Kurtarma ve

Otomatik Veri Kurtarma Programları

Örnek olay :

Yanlışlıkla önemli dosyalarınızı sildiniz. Yanlışlıkla diskinizi formatladınız. Bir virüs diskinizdeki mantıksal yapıyı bozdu ve verileriniz erişilemez durumda. Ne yapacağım diye kara kara düşünürken, bilgisayardan anlayan (!) bir arkadaşınız boşa üzüldüğünüzü ve verilerinizi kurtarmanın çok kolay bir yolu olduğunu söyledi. Hatta elinde DragonRecovery isimli muhteşem bir veri kurtarma programı olduğunu ve bu programın her derde deva olduğunu söyledi. Hemen programı aldınız ve diskinizi bu programla taradınız. Hayret! Gerçekten de bütün dosyalar yerli yerinde duruyor. Hemen dosyaları başka bir diske kopyaladınız. Diskinizi yeniden formatladınız. Windows ve kullandığınız tüm uygulamaları kurdunuz. En son olarak da muhteşem DragonRecovery ile kurtardığınız dosyalarınızı diskinize kopyaladınız. Sonra da masanıza oturdunuz koltuğunuza yaslandınız ve eh artık şu önemli dosyalarıma bir bakayım dediniz. Ama o da ne L. Dosyalarınızın çoğu açılmıyor. Başınızdan aşağı kaynar sular dökülmüş durumda. Saçınızı başınızı yoluyorsunuz.

Olayın daha vahim olabileceği durumlar da var. Bir ticari işletme iseniz bütün ticari verileriniz gitti. Borç/alacak bilgileri yok. İşlemler yok. Bilgisayarı kullanan bir personel iseniz. Ortaya çıkardığınız felaketin altından ne maddi ne de manevi olarak kalkmanız mümkün değil. Bilişim sektöründe çalışan bir eleman iseniz. Ne üstlerinize ne de müşterinize olayı izah etmeniz mümkün değil. Hastayı doktor öldürmüş misali. vs. vs.

Nerede hata yaptınız. Nerede hata yapmadınız ki. Daha da kötüsü, başlangıçta verilerinizi kaybetmemiştiniz, ama şu an verilerinizi gerçekten kaybetmiş durumdasınız. Çünkü hasarlı veya erişilemez durumda olan verilerinizin üzerine işletim sistemi ve programlarınızı kurdunuz ve yanlış kurtarılmış verileri de üzerine kaydettiniz. Size programı veren ve sizi yanlış şekilde bilgilendiren arkadaşınız belki de kendi diskinde bahsedeceğimiz özel şartlar sağlandığı için münferit bir başarı elde etmişti.

O halde şimdi ne olacak :

Silinen, hasar gören veya kaybolan verilerin kurtarılması noktasında hangi aşamada olursanız olun ve ne kadar hatalı işlem yapmış olursanız olun, doğru bilgiye ulaştığınız anda orada durun ve hemen uzman bir veri kurtarma şirketinden danışmanlık veya kurtarma anlamında bir hizmet almak üzere faaliyete geçin. Çoğu zaman imkansız gibi gözüken durumlarda bile yapılabilecek bir şeyler kalmış olabilmektedir.

Silinen veya erişilemez hale gelen verilerimizi, eksiksiz ve hatasız bir şekilde otomatik olarak kurtarmak, bir bilgi ve mantık zinciri bütününden ibaret olsaydı eğer, bu konu, üzerinde bu kadar düşünülmeye ve tartışılmaya değer olmayacaktı. Bir yazılım firması, bu bilgi ve mantık zincirini kullanarak bir program yazacaktı ve bu program kullanıldığında, tabiri caizse bir sihirli değnek ile dokunma misali bütün veriler kurtulacak ve her şey hallolmuş olacaktı. Ama başta verdiğimiz ve çoğu kişinin yaşamış olduğu benzeri örneklerde de görüldüğü gibi öyle gözüküyor ki durum hiç de böyle değil.

Aslında teorik olarak kurtarılabilirliği otomatize edilebilir bir dosya sistemi ve dosyalama mantığı geliştirmek mümkündür. Ancak pratikteki uygulamalarda bu yapılar, aktif çalışma anlık durumu içinde gerek donanım gerekse işletim sistemlerine kaldırılması mümkün olmayan yükler bindirmekte ve bu durumda bilgisayar sistemindeki temel kullanım amacı ikinci plana düşebilmektedir. Şu anki dosya sistemleri özellikle dosyaların parçalanması konusunda çok hassas davranışlar sergilememektedir (ki bu yaklaşım neredeyse kaçınılmazdır). Bu durum ise, dosya sistemi çöktüğünde ve özellikle dosya sistemindeki tanım ve adresleme alanları hasar gördüğünde çok ciddi veri kayıplarına neden olmaktadır. Gerçekte burada ortaya çıkan veri kayıpları olayın son kollanıcıya ve uzman olmayanına bakan yüzü itibariyledir. Çoğu durumda, olayın uzmanı tarafından gerçekleştirilen profesyonel bir veri kurtarma çalışması ile muamma veya imkansız olarak görünen hasar tablolarında bile veriler kurtarılabilmektedir. Bu noktada verinin niteliği önem taşıyabilmekte ve her olaya ve veri tipine özel çalışma yapmak gerekebilmektedir.

Bir otomatik veri kurtarma algoritması :

Günümüzdeki otomatik veri kurtarma programlarının en temel sorunları verinin niteliğini dikkate almamaları ve dosya sistemindeki yapıya ileri derecede bağımlı olmalarıdır. Bu noktada geliştirilen algoritmalar da çoğu zaman verilerin yerleştirilme mantığı nedeniyle işe yaramamaktadır. Bu durumu bir örnek üzerinde açıklamaya çalışalım:

Tablo-1

01) A	02) A	03) A	04) B	05) B
06) A	07) A	08) B	09) C	10) D
11) D	12) B	13) D	14) A	15) C
16) E	17) E	18)F	19) E	20) Boş

Yukarıda 20 hücreden oluşan bir tablomuz var. Bu tabloyu veri depolama ortamımız, hücreleri de birim veri alanlarımız olarak düşünelim. Tabloda görünen A, B, C, D, E ve F bizim muhasebe programımızın veri dosyaları olsun. Tablo-2 bu dosyaların özelliklerini içersin. Bu tablonun dışında bir de adres tablomuz olsun. Adres tablosunda dosyaların yer bilgileri bulunsun.

Biz A dosyamıza ulaşmak istediğimizde, dosya bilgileri ve adres tablosu aracılığı ile bu dosyamızı elde ederiz.

Tablo-2

1) A dosyası 6 hücredir ve hücre 01’de başlar

2) B dosyası 4 hücredir ve hücre 04’te başlar

3) C dosyası 2 hücredir ve hücre 09’da başlar

4) D dosyası 3 hücredir ve hücre 10’da başlar

5) E dosyası 3 hücredir ve hücre 16’da başlar

6) F dosyası 1 hücredir ve hücre 18’de başlar

Tablo-3

1) A dosyasının hücre listesi 01-02-03-06-07-14

2) B dosyasının hücre listesi 04-05-08-12

3) C dosyasının hücre listesi 09-15

4) D dosyasının hücre listesi 10-11-13

5) E dosyasının hücre listesi 16-17-19

6) F dosyasının hücre listesi 18

Yukarıdaki 2 tablo, kolaylıkla anlaşılacağı üzere birinci tablodaki veri dosyalarımıza ulaşabilmemiz açısından kaçınılmazdır.

Şimdi adres tablomuzun silindiğini düşünelim. Yani Tablo-3 yok. Bu halde sadece dosyaların özelliklerini ve hangi hücrede başladıklarını biliyoruz. Şimdi dosyaların hangi hücrelerde bulundukları ile ilgili bir algoritma geliştirelim.

Algoritma şu : x numaralı hücrede başlayan bir A dosyasına hücre sayısı kadar ardışık hücre tahsis edilir. Bu tahsis sırasında yeni bir dosya başlangıcı ile karşılaşılırsa aynı mantık bu dosya için de kullanılır ve en son tahsis edilen hücreden sonraki hücre bir önceki dosyaya tahsis edilir.

Şimdi bu mantığı veri dosyalarımızın bulunduğu Tablo-1’e uygulayalım. Bu ara akla şöyle bir soru gelebilir. Dosyalarımız neden ardışık değil. Bunun neden böyle olduğunu anlamak hiç de zor değil. Entegre çalışan muhasebe programımızda dosyaların ilişkili olduğunu ve dosyalarımıza peyder pey kayıt girdiğimizi düşünelim. O halde bu tablonun ortaya çıkması kaçınılmazdır.

A --> 01 (A), 02 (A), 03 (A), 04 (B), 05 (D), 06 (A)

B --> 01 (B), 02 (B), 03 (A), 04 (A)

C --> 01 (C), 02 (C)

D --> 01 (D), 02 (D), 03 (B)

E --> 01 (E), 02 (E), 03 (E)

F --> 01 (F)

Geliştirdiğimiz algoritmaya göre C, E ve F dosyalarımız doğru şekilde kurtarıldı. A, B ve D dosyalarımız ise yanlış şekilde kurtarıldı. 3 tane dosyamızı doğru kurtardığımızı düşünür ve buna sevinirken dosyalarımız ile ilgili verdiğimiz bilgiyi hatırlayalım. Bu dosyalar entegre çalışan bir muhasebe programına ait dosyalardı. O halde kurtulan dosyaların da bizim için bir anlamı yok.

Peki dosyalarımızı ardışık hale getiremez miyiz. Tabii ki getirebilirsiniz. Tüm işletim sistemlerinde dahili veya üçüncü parti uygulama olarak birleştirme programları mevcuttur. Disk bölümlerinizi düzenli bir şekilde birleştirirseniz en basit veri kurtarma programları ve mantıkları bile veri kurtarma gerektiren durumlarda doğru sonuçlar almanız için yeterli olacaktır.

Günümüzde neredeyse her bilgisayarda on binlerce adet dosya bulunmaktadır. Yukarıda açıkladığımız veri kurtarma algoritmasını 10.000 adet dosya bulunan ve bu dosyalardan 5.000 adedinin parçalanmış halde olduğu bir disk bölümü için uygulamayı düşünün. Büyük ihtimalle elde edilecek sonuç %10’dan daha fazla olmayacaktır.

Peki verilen örnek veri yerleşim tablosunu doğru bir şekilde çözümleyecek bir algoritma geliştiremez miyiz? Geliştireceğiniz algoritmaların çoğunun ancak özel durumlarda işe yarayacağını ve genel amaçlı bir algoritma geliştirilemeyeceğini göreceksiniz. Ben uğraştım ve geliştirdim diyen varsa, lütfen, algoritmasını insanlığın hizmetine sunmak üzere bize bildirsin. Ya da bu algoritmayı kullanarak geliştireceği bir program ile otomatik veri kurtarma programı meselesine son noktayı koysun :).

Verdiğimiz örneğin konunun anlaşılması açısından faydalı olduğunu umuyor ve konu ile ilgili yorumlarımıza devam ediyoruz.

Gerçekte olay nedir? :

Veri kaybı ile sonuçlanan hasar tiplerini fiziksel ve mantıksal olmak üzere iki temel gruba ayırmak mümkündür. Fiziksel ortam hasarlarının çoğunda, yapılan kurtarma çalışmalarının ilk aşaması yazılım bazlı olmamakta ve çoğu durumda özel laboratuar çalışmaları ile veriler bit tabanlı işlenecek bir bütün olarak elde edilmektedir. Verilerin depolandığı ortam (disk plakası gibi) üzerinde sıfır hasar olması durumunda bit bazlı çözümleme %100 sonuç elde edilmesine kesin olarak olanak tanımaktadır. Ancak, eğer ortamda fiziksel hasar varsa, bu noktadan sonra olay yazılım bazlı ek analiz ve çözümleme kapsamına girmekte ve mantıksal olarak hasar görmüş ortam benzeri çalışmalar yapılmasını gerektirmektedir.

Mantıksal veri kaybı ve hasarı, veri depolama ortamındaki yapının hasar görmesi, dosyaların silinmesi veya dosyaların dahili olarak hasar görmesi şeklinde özetlenebilir. Bu durumda yapılacak kurtarma veya onarım çalışmaları kolaylıkla tahmin edileceği üzere yazılım tabanlı olacaktır.

Bir veri depolama ortamında silinmiş veya kontrol dışı kalmış bir veri bloğu, üzerine yeni bir veri yazılmadığı taktirde teorik olarak kurtarılabilir durumdadır. Bu veri bloğunun veya dosyanın otomatik bir veri kurtarma programı tarafından doğru bir şekilde kurtarılabilmesi için basitçe şu şartların sağlanması gerekmektedir:

1) Diskin parametrik özellikleri doğru bir şekilde tespit edilmelidir. Diskteki bölümleme yapısının bulunduğu birinci sektördeki hatalı kodlar işletim sisteminin açılışta diskin CHS veya LBA/CHS parametrelerini yanlış belirlemesine neden olabilmektedir. Disk parametreleri fiziksel port yöntemi ile elde edildiğinde ise daha önce hangi çevrimin uygulandığını belirlemek mümkün olmayabilmektedir. Çoğu BIOS şu an LBA çevriminde Kafa değerini 255 olarak almakta fakat bazı BIOS’lar 240 almaktadır. Ayrıca disk direk CHS modunda veya LARGE modunda da bölümlenmiş olabilir.

2) Diskteki bölümleme yapısı (eğer varsa) doğru bir şekilde tespit edilmelidir. Bölüm yapısı için İz bazlı çözümleme (1)’inci maddede açıklanan ihtimaller nedeniyle hatalı bir şekilde sonuçlanabilir. Bu nedenle bölümleme yapısı tüm diskin sektör bazlı analizi sonucunda belirlenmelidir. Bu işlem zaman alacaktır fakat kesin sonucu elde etmek açısından daha doğru bir yaklaşımdır. (Şu an UDMA modlarında programlar pratikte dakikada yaklaşık 2-8GB okuma yapabilmektedir. Bu da 80GB kapasiteli bir diskin taranması için yaklaşık 10-40 dakika gerektirmektedir. Kullandığınız otomatik program astronomik süreler veriyorsa ya diskinizde plaka okuma sorunları vardır yada kullandığınız program zayıf bir programdır.) Varolan bir bölümleme bilgisini elde etmek kurtarma açısından çok faydalı bir durumdur ve kurtarma işlemi bu durumda çoğu zaman çok basit olabilmektedir.

3) Diskteki dosya sisteminin ne olduğu doğru bir şekilde tespit edilmelidir. Günümüzde yaygın olarak Microsoft işletim sistemleri yani Windows kullanılmaktadır. Bu sistemlerde de FAT ve NTFS dosya sistemleri kullanılmaktadır. Çoğu veri kurtarma programı belirli bir dosya sistemine yönelik tasarlanmıştır ve farklı bir dosya sistemi içeren bir diskte çalıştırıldığında hiçbir işe yaramaz. Bu nedenle ya değişik dosya sistemlerini tanıyan bir program kullanılmalı ya da diskteki dosya sistemi kesin olarak bilinmelidir. Aslında dosya sistemi tespiti diskte bölümleme bilgilerinin olmaması durumunda gerekmektedir. Ama bölümleme bilgilerinin olmaması da sık karşılaşılan bir durumdur. Dosya sisteminin ne olduğunu tespit ederken programlar genellikle dosya sistemlerinin yapısal özelliklerini kullanmaktadırlar. Örneğin FAT sisteminde veri alanındaki bir klasör tanımı üzerinden dosya sistemini ve bölümleme yapısını tespit etmek mümkündür. NTFS sisteminde ise dosya tanım bloklarının başlangıç kodlarından çözümleme yapılabilmektedir. Microsoft ürünleri haricinde, server sistemlerinde yaygın olarak Novell Netware ve masaüstü sistemlerde de Linux kullanılmaktadır. Netware sisteminin kendine has ve NWFAT olarak isimlendirilebilecek bir dosya sistemi, Linux’unda EXT2FS isimli bir dosya sistemi vardır.

4) Disk bölümüne ve dosya sistemine ait parametrik yapıların doğru tespit edilmesi gerekmektedir. Bu konuda en büyük sorun bölümdeki veri alanının yerinin yanlış belirlenmesidir. Böyle bir hata yapıldığında bütün referans küme bilgileri yanlış adres gösterecektir. Küme boyutunun yanlış hesaplanması da benzer bir sorunu ortaya çıkaracaktır. Diske hiçbir yazma işlemi yapmamanıza rağmen otomatik olarak kurtarılmış olan tüm dosyalar bozuk ise büyük ihtimalle bahsettiğimiz bu hata olmuştur. Çünkü tek kümeden oluşan dosyaların kurtarılmaması gibi bir durum söz konusu olamaz. Diskin birkaç defa farklı bir şekilde bölümlenmiş olması da bu noktada hatalı tespitlere neden olabilmektedir. Bu nedenle diskinizi yeniden kullanacağınız zaman mutlaka diskinizdeki eski verileri kesin olarak yok edin. Disk bölümleme ve formatlama işlemlerinde de mutlaka işletim sistemi araçlarını kullanın, özel yazılımlar kullanmayın ve standart değerleri kabul edin.

5) Dosya sistemindeki iç içe ilişkili Dosya/Klasör zincirlerinin doğru bir şekilde oluşturulması gerekir. Yoksa ilişkili dosyalar farklı yerlere dağılacak ve bütünlük bozulacaktır. FAT sistemlerinde, en az iki kümeden oluşan ve parçalanmış olan Dosya/Klasör kümelerinin bağlanması mümkün değildir ve klasöre ait küme sayısının tanım alanındaki belirsizliği dosya sistemine ait yapısal bir kusurdur. Ancak manuel olarak bu işlem kesin olarak yapılabilmektedir.

6) Dosyaların disk bölümündeki yer bilgilerini içeren tablolar olmadığında ve dosyalar da küme bazlı parçalandığında bu durumun doğru bir şekilde çözümlenmesi gerekmektedir. Bahsettiğimiz üzere, veri kurtarma konusunda en ciddi sorun ve en karmaşık işlem bu noktada olmakta ve çoğu durumda da otomatik olarak doğru sonuç elde edilememektedir. Bu durumlarda çoğu zaman verinin yapısına ve olaya özel manuel çalışmalarla ancak işe yarar sonuçlar elde edilebilmektedir.

Veri kurtarma işlemi yapılacak ortamın durumunu bu bilgiler çerçevesinde şu şekilde sınıflayabiliriz. Sadece dosyalar silinmiş veya bölüm formatlanmış ise belirli bir durum vardır. Yani sadece eğer varsa dosya parçalanmasının çözümlenmesi gerekir. Bölümleme yapısı ve dosya sistemi kayıpsa belirsiz bir durum vardır ve yukarıda sayılan tüm maddeler dikkate alınarak kurtarma çalışmasının yapılması gerekmektedir.

Son yıllarda gelişmiş bazı veri kurtarma programlarınca kullanılan yeni bir özellik de RAW kurtarma seçeneğidir. Bu işlemin özelliği, kurtarma işleminin dosya sisteminden bağımsız yapılmasıdır. Peki bu olayın mantığı nedir?. Değişik programlar ile oluşturduğumuz veri dosyaları genellikle özel bir başlama koduna (Header) ve dahili formata sahiptirler. Hatta bazı veri dosyalarında dosyanın boyutu ve benzeri özellikleri ile ilgili bilgiler de bulunmaktadır. RAW kurtarmada tüm ortam sektör bazlı taranır ve sektör başlangıçlarında tespit edilen belirlenmiş başlatıcı kodlardan ve dahili özelliklerden dosyalar oluşturulmaya çalışılır. Parçalanmış dosyaları birleştirmek bu çalışmada da kilit rol oynamaktadır.

Otomatik veri kurtarma programı kullanmak uzmanlık gerektirir mi? :

Bir otomatik veri kurtarma çalışmasında olay standart olarak şu şekildedir. Örneğin bir hard disk için, disk çalışan bir sisteme ikinci disk olarak bağlanır, sonra çalışan sisteme kurulmuş otomatik veri kurtarma programı ile taranır. Programın disk üzerinde belirlediği bölüm yapıları ve dosya sistemleri bazında dosyalar farklı bir ortama kaydedilir. Kaydedilen dosyalar test edilir. Kurtarılması istenen dosyaların tamamı çalışıyorsa sorun yok. Otomatik veri kurtarma şartları sağlanmış ve program başarılı olmuştur. Ancak gelen dosyalar kısmen veya tamamen açılmıyor veya çalışmıyorsa işlem başarısız olmuştur. Yani kurtarma işlemi otomatik olarak gerçekleştirilebilecek durumda değildir. Bu noktadan sonra yapabileceğiniz bir şey yok. Farklı programlar denemek sadece zaman kaybıdır ve ek veri kaybı anlamında risk arttırmaktır.

Bahsi geçen basit kurtarma prosedürünü sağlamayan ve kullacıyı teknik detaylara ve karmaşık seçeneklere boğan programlar zaten olayın genel mantığına aykırıdır. Yine bahsi geçtiği üzere mucizevi program hikayeleri de her zaman yalandır. Gariptir, özellikle ülkemizde her gün Amerika kıtasını yeni yeni keşfeden insanlar türemektedir. Bunların ekser çoğunluğunun bilişim sektöründen olması ise acı ve acı olduğu kadar utanılacak bir tablodur. Otomatik programlarla elde ettiği sonucu (profesyonel veri kurtarma çalışması diye) fahiş fiyatlarla müşterilerine ve hatta meslektaşlarına satmaya çalışan ve hatta satan kişiler için ise söyleyecek bir şey bulamıyoruz. Gelen bilgilerin gerçekte çalışmadığını gören müşterinin yaşadığı şaşkınlığı ve içine düştüğü zor durumu anlatmak herhalde gereksiz. Ancak burada da hikaye hazır. Olabilecek durum budur! Bunun ötesi imkansızdır!

Uyarılar :

1) Silinme, yeniden bölümleme, formatlama, dosya bozulması, dosya sistemi çökmesi, fiziksel hasar nedeniyle kısmi erişim gibi veri kaybına neden olan olay sonrasında veri kaybı olan ortam üzerine kesinlikle yeni bir veri kaydetmeyin.

2) Veri kaybı olan ortam yada bölüm üzerinde CHKDSK, SCANDISK ve NDD gibi programları asla çalıştırmayın. Bu programlar dosya sistemindeki basit sorunları gidermek amacıyla hazırlanmıştır. Fiziksel hasarlarda ve dosya sistemi çökmelerinde bu programlar veri kaybını arttırmakta ve ortamın tamamen tahrip olmasına neden olabilmektedirler.

3) Veri kaybı olan ortam yada disk bölümü üzerine işletim sistemini ve uygulama programlarını yeniden kurmayın. Ticari verilerinizi ve belgelerinizi geri yüklemeyin.

4) Otomatik veri kurtarma programlarını veri kaybı olan bölüm yada ortam üzerindeki işletim sistemi üzerine kurmayın ve tarama sonuçlarını asla veri kaybı olan ortam üzerine kaydetmeyin. Yapılacak bu tür işlemler sonucunda orijinal bilgilerin kısmen yada tamamen üzerine yazılmakta ve kurtulma ihtimali tamamen ortadan kalkabilmektedir.

5) Kayıp yada hasarlı verileriniz doğru bir şekilde kurtarılana kadar veri kaybı olan ortamın durumunu asla değiştirmeyin. Ortamı yada disk bölümünü yeniden bölümlemeyin, formatlamayın. Dosyalara ait olması muhtemel bir tanımlama bilgisi yada adres profesyonel çalışmalarda veri kurtarma işlemini çok kolaylaştırabilmektedir. Ancak, özellikle yeniden bölümleme ve formatlamalar bu hayati bilgilerin yok olmasına neden olabilmektedir.

6) Otomatik veri kurtarma programları ile elde ettiğiniz dosyaları test etmeden ortaya çıkan sonuca güvenmeyin. Özellikle sürekli güncellenen büyük boyutlu dosyalarda ve entegre dosyalarla çalışan ticari programlarda otomatik veri kurtarma programlarının sonuç alma ihtimali %5'ten azdır.

7) Konunun uzmanı olmayan kişi ve firmalara itibar etmeyin ve münferit olarak elde edilmiş başarılı tecrübeleri dikkate almayın. Fiziksel yada mantıksal nedenli veri kaybı olduğu düşünülen durumların %30'u gerçekte veri kaybı ile ilgili değildir.

8) Veri kurtarma servisimizi arayarak uzmanlarımızın görüş ve tavsiyelerini dinleyin. Veri kaybında gerek veri kaybı gerekse kurtarma işlemleri ile ilgili doğru bilgi kurtarma sürecinin ilk ve en önemli adımıdır.